تحلیل تطبیقی عملکرد شرکت‌های بیمه با بهره‌گیری از تصمیم‌گیری گروهی با رویکرد فازی

مقدمه

تحلیل تطبیقی عملکرد: شرکت‌‌های بیمه از نهادهای مهم در بازار سرمایه‌‌اند که از طریق پذیرش ریسک‌‌های متنوع و همچنین تجهیز و تقویت منابع مالی برای سرمایه‌‌گذاری در بازار پول و سرمایه، نقش مؤثری در توسعه اقتصادی کشور دارند(حسن‌زاده و همکاران، ۱۳۸۹). اسلم و همکارانش[۱] (۲۰۱۵) معتقدند صنعت بیمه بخشی مالی است که از انگیزه و توسعۀ اقتصاد ملی حمایت می‌کند. موضوع صنعت بیمه همچنین یکی از موارد مهم در برنامه ششم توسعه است، صنعتی که اگر ترقی یابد در ایجاد و استحکام اقتصاد مقاومتی تأثیرگذار خواهد بود (فاضل یزدی و معین‌الدین، ۱۳۹۴). اهمیت این صنعت از آنجا مضاعف می‌شود که می‌توان ضمن این‌که این صنعت را به‌عنوان یکی از عمده‌ترین نهادهای اقتصادی معرفی کرد، بلکه به‌واسطه نقش پشتیبانی که این صنعت برای سایر صنایع ایفا می‌کند، آن را به‌عنوان یکی از نمادهای توسعه‌یافتگی کشورها معرفی نمود (کریمی، ۱۳۹۲).

در سوی دیگر ماجرا امروزه حوزه‌ای مطرح است که موجب تحولات اساسی در دنیای مدیریت سازمان‌ها شده است. این حوزه تحت عنوان ارزیابی عملکرد مطرح بوده و بخش عمده‌ای از ادبیات در بخش‌های مختلف مدیریت را هم در سطح پژوهش و هم در سطح اجرا به خود اختصاص داده است. به‌گونه‌ای که به‌طور قطع این حوزه به‌عنوان یکی از بخشهای اصلی مدیریت عملکرد سازمان‌ها شناخته می‌شود. این مسئله تا بدان جا مورد توجه بوده که موجب شده است تا سازمان‌ها و بخش‌های مختلف به فراخور نیاز خود مورد به مورد به سراغ این موضوع رفته و برای طراحی سازه و نظام مناسب خود اقدام نمایند. به‌گونه‌ای که یک جستجوی ساده در ادبیات می‌توان موارد متعددی یافت نمود که در آن اقدام به طراحی و ارائۀ ساختار ارزیابی عملکرد برای یک سازمان تخصصی شده است. به‌عنوان نمونه می‌توان به مطالعۀ فاضل یزدی و معین‌الدین، دانیالی ده حوض و کتابی، رضایی و احمدی، مؤتمنی و همکارانش و وانگ[۲]، اشاره نمود که در آن‌ها نسبت به طراحی ساختار ارزیابی عملکرد برای شرکت‌های بیمه‌ای اقدام شده است. نظر به آنچه عنوان شد مشهود است برخورداری از یک ساختار ارزیابی برای صنعت بیمه نیز به دلایل متعددی که اشاره شد ضروری است. اگرچه این کار در مواردی انجام شده و گزارش آن موجود است و در بخش پیشینه به مصادیقی از آن اشاره شده است. لکن علی‌رغم ارائه انواع نظام‌های ارزیابی متعدد، کماکان انتظار ارائه مکانیزم ارزیابی کارآمد که بتوان با استناد بدان فرآیند و نظام ارزیابی را هدایت نمود وجود دارد. در جهت تبیین ضرورت برخورداری از یک مکانیزم ارزیابی مناسب در کنار نظام ارزیابی عملکرد لازم است تا ابتدا اندکی در باب مفهوم ارزیابی عملکرد گفتگو شده و سپس به سراغ لزوم ارائه مکانیزم ارزیابی رفت.

ارزیابی عملکرد به‌واقع نشان‌دهندۀ میزان بهره‌وری فعالیت‌ها و برنامه‌های سازمان است. منظور از بهره‌وری، میزان دستیابی به اهداف و برنامه‌ها به‌صورت کارا و مصرف بهینۀ منابع است. به‌طور کلی، سیستم ارزیابی عملکرد را می‌توان فرایند نظام‌مند سنجش، اندازه‌گیری و مقایسۀ میزان و نحوۀ دستیابی به وضعیت مطلوب دانست؛ درواقع، مقایسه‌ای است بین آنچه وجود دارد و آنچه مطلوب است (والمحدی، ۱۳۸۹). همان‌گونه که در تعریف پیداست یک نظام ارزیابی بخش‌های متعددی دارد که مکانیزم سنجش یکی از ارکان اصلی آن است. بخشی از فرآیند که ماهیت آن بر کیفیت و کارکرد نظام ارزیابی بسیار تأثیرگذار است.

تحلیل تطبیقی عملکرد: نظر به جایگاه خطیر مکانیزم سنجش برای داشتن یک نظام حرفه‌ای و کششی که مبانی موجود نسبت به این موضوع دارند این پژوهش درصدد است تا از طریق به‌کارگیری یک روش فازی مبتنی بر عملگر اصلاح‌شدۀ مرتب‌سازی مقایسات زبانی، براساس میانگین هندسی موزون در جریان یک تصمیمگیری گروهی تعاملی([۳]LOWGA)، به ارائه یک ساختار کاربردی و کارآمد برای ارزیابی عملکرد شرکت‌های بیمه بپردازد. در این مسیر ضمن ارائه ساختار ارزیابی، رویکرد پیشنهادی در خصوص شرکت بیمۀ سینا و کارآفرین استان یزد اجرایی شده و دستاوردهای آن از طریق مقایسه بین دو شرکت بیمه مورد تحلیل قرار گرفته است. لکن نظر به کاربردی بودن مفهوم BSC، منطق طراحی سازه ارزیابی در این پژوهش رویکرد کارت امتیازی متوازن است اما از حیث به‌کارگیری یک رویکرد حرفه‌ای در جمع‌آوری داده و محاسبه عملکرد از رویکرد تصمیم‌گیری گروهی فازی استفاده شده است که نوآوری این پژوهش محسوب می‌شود. بررسی‌های محققین در بین منابع در دسترس نشان می‌دهد استفاده از رویکرد تصمیم‌گیری گروهی فازی برای ارزیابی عملکرد شرکت‌های بیمه‌ای رویکردی کم‌سابقه بوده و می‌تواند دستاوردهای جذاب برای فعالان این صنعت و حتی صنایع مشابه به همراه داشته باشد. البته لازم به ذکر است این پژوهش تا اندازه‌ای توسعه مفهومی نیز حتی در سطح تکنیک داشته و سعی داشته ضمن حفظ فرآیند کارکردی مدل، با در نظر گرفتن مؤلفههای نابرابر در هر بعد و همچنین محاسبۀ اختلاف اهمیت و عملکرد معیارهای موجود، به‌منظور تعیین بهترین معیار برای بهبود آن بعد، این رویکرد را توسعه نیز دهد.

۲. مبانی نظری پژوهش

۲ـ۱.تحلیل تطبیقی عملکرد: صنعت بیمه و جایگاه آن در کسب‌وکار. مطالعات نظری و شواهد عملی نشان می‌دهند که کشورهای دارای سیستم مالی توسعه‌یافته از رشد اقتصادی بلندمدت و سریعی بهره می‌برند. بازارهای مالی توسعه‌یافته تأثیر مثبت و معناداری بر بهره‌وری و رشد اقتصادی دارند به‌طوری‌که سبب رشد بلندمدت بالاتر می‌شوند. اهمیت رابطه رشد مالی درنتیجه افزایش سهم بخش بیمه در بخش مالی در اغلب کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه رو به افزایش است. تقویت پیوند بین بیمه و سایر بخش‌های مالی نیز بر نقش احتمالی شرکت‌های بیمه در رشد اقتصادی تأکید می‌کند. بیمه‌ها همانند بانک‌ها و بازارهای سرمایه نیازهای واحدهای شغلی و خانوارها را در واسطه‌های مالی تأمین می‌کنند. در دسترس بودن سرویس‌های بیمه برای ثبات اقتصاد ضروری است و می‌تواند شرکای مشاغل را وادار به پذیرش ریسک‌های بزرگ نماید. از طریق پذیرش خواسته‌های بیمه‌گذار شرکت‌های بیمه، حقوق بیمه را جمع‌آوری کرده و صندوق‌های ذخیره به وجود می‌آورند؛ بنابراین شرکت‌های بیمه با افزایش جریان نقدینگی درونی در بیمه‌گذاران و نیز به‌واسطه ایجاد حجم زیادی از دارایی‌های جابه‌جا شده به بازارسرمایه نقش مهمی را ایفا می‌کنند و از این روشاید در رشد اقتصادی سهیم می‌شوند(جهانگرد، ۱۳۹۰).

۲ـ۲. بیمه در ایران. سابقه فعالیت بیمه در کشور ایران به‌صورت غیررسمی بیش از یک قرن است. نخستین بار در سال ۱۲۸۹ خورشیدی دو شرکت بیمۀ خارجی به تأسیس نمایندگی در ایران اقدام کردند. اولین قانونی که در ایران در خصوص شرکت‌های بیمه به تصویب رسید قانون مربوط به ثبت شرکت‌ها مصوب دوم آذر ۱۳۱۰ است که در ماده ۸ آن شرکت‌های بیمه اعم از ایرانی و خارجی را تابع نظام‌نامه‌ای دانست که از طرف وزارت عدلیه تنظیم می‌شود. بخش بیمه در ایران هنوز در مراحل اولیۀ توسعه است و این موقعیت را می‌توان با توجه به تعداد و مقیاس کوچک شرکت‌های بیمۀ ایرانی، سهم درآمدهای حق بیمه به‌کل تولید ناخالص داخلی و تنوع و کمیت محدود محصولات بیمه‌ای مشاهده نمود(حسن‌زاده و همکاران، ۱۳۸۹). شرکت‌های بیمه‌ای در ایران به سه دسته تقسیم می‌شوند: بیمۀ دولتی، بیمۀ خصوصی و مناطق آزاد. از بین ۲۴ شرکت بیمۀ خصوصی فعال در ایران می‌توان به بیمه سینا و کارآفرین اشاره کرد. این دو شرکت از شرکت‌های خصوصی مطرح در صنعت بیمۀ ایران هستند. استان یزد نیز یکی از استان‌های فعال در صنعت بیمۀ ایران می‌باشد که وضعیت کنونی‌اش در سه شاخص توسعه‌یافتگی صنعت بیمه یعنی ضریب نفوذ بیمه، حق بیمه سرانه و سهم بیمه زندگی به شرح زیر است. ضریب نفوذ بیمه در استان یزد ۲/۳ درصد می‌باشد که از این نظر در رتبه هشتم کشور قرار دارد. حق بیمه سرانه در یزد سه میلیون و ۹۰۰ هزار ریال می‌باشد و از این نظر در جایگاه دوم کشور قرار دارد و سهم بیمه زندگی در استان نیز بیش از ۱۳ درصد است.