مطابق ماده ۴ قانون بیمه: (موضوع بیمه ممکن است مال باشد اعم از عین یا منفعت یا هر حق مالی یا هر نوع مسئولیت حقوقی مشروط بر اینکه بیمه‌گذار به بقای آنچه بیمه می‌دهد ذینفع باشد و همچنین ممکن است بیمه برای حادثه یا خطری باشد که از وقوع آن بیمه‌گذار متضرر می‌گردد). مطابق این ماده بیمه در دو دسته کلی بیمه خسارت و بیمه اشخاص تقسیم‌بندی می‌شوند که هر کدام از آنها نیز خود دارای تقسیم‌بندی می‌باشند.
بیمه خسارت بر اصل جبران خسارت استوار است. مطابق این اصل ذینفع بیمه در هیچ موردی نمی‌تواند بیش از خسارات وارده مبلغی دریافت کند و به این نحو بیمه موجب افزایش دارایی نمی‌شود بلکه وسیله‌ای جبرانی است.
بیمه خسارت به دو بخش عمده بیمه اموال و بیمه مسئولیت تقسیم می‌شود. بیمه خسارت تضمین کننده سطح دارایی به واسطه ترمیم کسر دارایی مثبت و پرداخت ما به ازای افزایش دارایی منفی بیمه‌گذار است. در بیمه اموال موضوع تعهد بیمه‌گر جبران خسارت وارد به اشیاء است.
بیمه اموال قدیمی‌ترین نوع بیمه است و در واقع شروع بیمه با بیمه‌های دریایی و تحول آن در قرن هفده و هجده میلادی در مورد بیمه‌های حوادث و آتش‌سوزی در زمینه این رشته از بیمه بوده است.
هدف بیمه اموال جبران خساراتی است که بیمه‌گذار مستقیماً از لطمه به اموال و دارایی خود تحمل می‌کند. از آنجا که این نوع بیمه ریسک‌های بسیاری را که متوجه اموال مختلف بیمه‌گذار است تحت پوشش قرار می‌دهد. تنوع بسیاری پیدا کرده است.
بیمه اتومبیل، هواپیما، کشتی، بیمه حمل و نقل کالا، بیمه آتش‌سوزی و بلایای طبیعی و همچنین تمام خسارات متوجه اموال مانند دزدی، خرابی ماشین‌آلات و مانند آنها، تحت شمول بیمه خسارت قرار می‌گیرد.
بیمه مسئولیت نیز بیمه‌ای است که مسئولیت مدنی بیمه‌گذار را در قبال اشخاص ثالث پوشش می‌دهد. در واقع این بیمه بدهی را که در پی ایراد خسارت به غیر بر دوش بیمه‌گذار قرار داده شده است، تأمین می‌نماید. در این مورد بیمه مسئولیت کاهش دارایی بیمه‌گذار را که از ایجاد دین حاصل شده جبران می‌کند. به همین دلیل به بیمه مسئولیت بیمه بدهی یا بیمه دارایی منفی نیز گفته می‌شود. در بیمه مسئولیت سه طرف درگیر مسائل بیمه می‌شوند.
بیمه‌گر، بیمه‌گذار و زیان‌دیده از حادثه. این رشته از بیمه نیز تنوع بسیاری دارد مانند بیمه شخص ثالث (بیمه مسئولیت اتومبیل)، هواپیما، کشتی، بیمه مسئولیت به طور کلی، بیمه مسئولیت متصدی حمل و نقل و بیمه مسئولیت کارفرما.
همانطور که گفته شد هدف بیمه‌های خسارت جبران خسارتی است که به لحاظ خطر به دارایی بیمه‌گذار وارد می‌شود، اعم از اینکه زیان مستقیماً به اموال بیمه‌گذار وارد شده و یا به طور غیرمستقیم در نتیجه ورود خسارت به مال یا جان در نتیجه مسئولیت مدنی متوجه او شده باشد. بنابراین بیمه خسارت به انواع ذیل تقسیم می‌شود:
این نوع بیمه به بیمه‌گذار در برابر زیان‌های مادی ناشی از تلف، عیب و نقص یا فقدان اموال، تضمین و تأمین می‌دهد. ممکن است اموالی که در برابر حوادث بیمه می‌شوند معین باشند مانند خانه بیمه‌شده در برابر آتش‌سوزی و یا اینکه اموالی برای زمان مشخص بیمه‌شده باشند مانند کالاهای حمل شده توسط مؤسسات حمل و نقل.
از انواع این بیمه عبارتند از: بیمه‌های آتش‌سوزی، دزدی، مرگ و میر دام، خرابی ماشین‌آلات. همچنین موضوع این بیمه‌ها ممکن است اموال منقول باشد مانند خسارت وارده به بدنه وسایل نقلیه یا کالاهای حمل شده یا اموال غیرمنقول باشد مانند بیمه منازل، مغازه و مانند آن.
این نوع بیمه در واقع فقط بیمه‌گذار یا ذینفع بیمه‌نامه را که در زمان تحقق حادثه به بقای شیء بیمه‌شده علاقه‌مند باشند پوشش می‌دهد. بیمه به عنوان مثال بیمه دریایی عقدی است که به موجب آن بیمه‌گر تعهد می‌کند که خسارات و زیان‌هایی را که در طول عملیات دریایی ممکن است به طرف دیگر قرارداد وارد شود و در بیمه‌نامه به آنها اشاره شده است، تا حدود مسئولیتی که در قرارداد بیمه مذکور شده است، جبران کند.
در واقع وقتی از بیمه دریایی سخن گفته می‌شود مقصود هر نوع بیمه‌ای است که به نوعی از انواع با کشتیرانی و حمل و نقل کالا یا مسافر از طریق دریا ارتباط پیدا می‌کند. در عقد بیمه دریایی بیمه‌گر یعنی بیمه کننده و بیمه‌گذار یا بیمه‌پذیر و بیمه‌نامه شامل مشخصات طرفین، موضوع بیمه، خطرات بیمه‌شده، مدت اعتبار بیمه و شرایط دیگر که مورد رضایت طرفین باشد، تصریح می‌گردد و به امضای طرفین یا نماینده ایشان خواهد رسید. بیمه دریایی بر اساس آنچه که موضوع عقد بیمه قرار می‌گیرد شامل انواع زیر است:
۱- بیمه بدنه و ماشین‌آلات کشتی
۲- بیمه صدمات ناشی از جنگ
۳- بیمه کالاهای محموله
۴- بیمه شخص ثالث
۵- بیمه حق کرایه و اجاره‌بها، رهن و حقوق دیگر متعلق به کشتی.
این بیمه‌ها، بیمه‌گذار را در برابر دعاوی مطروحه اشخاص ثالث علیه او به دلیل زیان‌های وارده به اشخاص مذکور که در نتیجه مسئولیت مدنی را متوجه بیمه‌گذار می‌نماید، تضمین و تأمین می‌کند. همانطور که گفته شد این نوع بیمه‌ها به بیمه‌های بدهی شهرت دارد زیرا موضوع آن برعهده گرفتن بار مسئولیت برعهده بیمه‌گذار، توسط بیمه‌گر است.
مسئولیت مدنی عبارت است از مسئولیت شخصی که در اثر نقض تعهدات قانونی باعث ایراد خسارت به اشخاص ثالث شده و در نتیجه باید این خسارت را جبران نماید. به عنوان مثال مطابق ماده ۱۲ قانون مسئولیت مدنی مصوب ۷/۲/۱۳۳۹: (کارفرمایانی که مشمول قانون کار هستند مسئول جبران خساراتی می‌باشند که از طرف کارکنان اداری یا کارگران آنها در حین انجام کار یا به مناسبت آن وارد شده است…) و مطابق ماده ۱۳ همان قانون: (کارفرمایان مشمول ماده ۱۲ مکلفند تمام کارگران و کارکنان اداری خود را در مقابل خسارات وارده از ناحیه آنان به اشخاص ثالث بیمه نمایند).
بیمه‌های مسئولیت شخص ثالثی را در برابر بیمه‌گذار و بیمه‌گر قرار می‌دهد یعنی زیان‌دیده‌ای که دعوی او علیه بیمه‌گذار استحقاق مطالبه خسارت را ایجاد می‌کند. برخی از بیمه‌های مسئولیت اجباری هستند مانند قانون بیمه اجباری مسئولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در مقابل شخص ثالث مصوب ۱۳۴۷ که در ماده اول آن تأکید شده:
(کلیه دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی مسئول جبران خسارات بدنی و مالی هستند که در اثر حوادث وسایل نقلیه مزبور و یا محصولات آنها به اشخاص ثالث وارد شود و مکلفند مسئولیت خود را از این جهت نزد شرکت سهامی بیمه ایران و یا یکی از مؤسسات بیمه داخلی بیمه نمایند).
مطابق تبصره یک همان ماده: (منظور از حوادث مذکور در این قانون هر گونه تصادف یا سقوط یا آتش‌سوزی یا انفجار وسایل نقلیه و نیز خساراتی است که از محمولات وسایل نقلیه مزبور به اشخاص ثالث وارد می‌شود).
مطابق ماده ۶ همان قانون: (بیمه‌گر ملزم به جبران کلیه خسارات وارده به اشخاص ثالث خواهد بود. حداقل مبلغ بیمه با توجه به نوع و سایر خصوصیات نقلیه و همچنین تعرفه حق بیمه و شرایط عمومی آن با رعایت نرخ‌ها و شرایط بین‌المللی توسط شرکت سهامی بیمه ایران تعیین و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید).
بیمه‌های شخص ثالث
بیمه‌های اشخاص که خطرات احتمالی به وجود شخص بیمه‌گذار را پوشش می‌دهند. موضوع بیمه اشخاص تمامیت جسمانی شخص بیمه‌گذار است. زندگی، مرگ، خسارات جانی، بیماری و زایمان از انواع این بیمه هستند. در صورت تحقق هر یک از خطرات موضوع بیمه، بیمه‌گر موظف است مبلغ مشخصی را که در قرارداد تعیین شده، فارغ از میزان خسارت به ذینفع بیمه پرداخت نماید. به همین دلیل برخی به جای بیمه اشخاص، اصطلاح بیمه سرمایه را در این مورد به کار برده‌اند.
بیمه عمر، بیمه خسارات جانی و بیمه مکمل درمان از عمده‌ترین رشته‌های بیمه اشخاص هستند.
در بیمه عمر تعهدات بیمه‌گر وابسته به طول حیات بیمه‌گذار است. در بیمه خسارات جانی بیمه‌گر مکلف است مبلغ مشخصی را در پی تحمل خسارت جانی به بیمه‌گذار بپردازد. بیمه مکمل درمان علی‌الاصول تکمیل کننده‌ی بیمه‌های تعهدات بیمه‌گر محدود به سقف هزینه‌های صورت گرفته است و لذا طبیعت آن نزدیک به بیمه‌های خسارت است و با بیمه‌های سرمایه‌گذاری اشخاص تفاوت دارد.
قراردادهای بیمه حوادث انفرادی، خانوادگی، تحصیلی، حرفه‌ای و ورزشی و همچنین بیمه‌های عمر بیمه‌های درمانی در شمار بیمه‌هایی تلقی می‌گردد که موضوع و محور تأمین و تضمین در آن سلامتی، حیات و زندگی بیمه‌شدگان است.
از این رو در صورت ورود هر گونه آسیب یا لطمه‌ای که به جرح، نقص عضو و یا مرگ بیمه‌شده منجر گردد با توجه به بیمه‌نامه‌های مزبور شرایط مطالبه خسارت از بیمه‌گران تحقق پیدا می‌کند. بیمه‌های اشخاص به انواعی تقسیم می‌شود که در ذیل به آنها پرداخته می‌شود.
بیمه زندگی قراردادی است که به موجب آن بیمه‌گر در ازای دریافت حق بیمه تعهد می‌کند در صورت فوت بیمه‌گذار یا حیات وی پس از زمان معین مبلغ مشخصی را به طرف قرارداد یا شخص ثالثی که توسط او تعیین شده است بپردازد. بر حسب شکل و نوع تأمین اعطایی از طرف بیمه‌گر، بیمه زندگی گاهی بیمه تشکیل سرمایه (پس‌انداز) و گاه بیمه مستمری می‌باشد. معمولاً سرمایه یا مستمری و همچنین حق بیمه مربوط به طور قطعی در بیمه‌نامه مشخص شده است.
بیمه زندگی دارای انواعی است که به آن اشاره می‌شود.
در این نوع بیمه، بیمه‌گر مکلف است مبلغ مقرر را در صورت فوت بیمه‌شده بپردازد. خود این بیمه به انواع ذیل تقسیم می‌شود:
که تضمین می‌کند در زمان فوت بیمه‌شده صرف‌نظر از مدت حیات وی، سرمایه مقرر در قرارداد به ذینفع بیمه توسط بیمه‌گر پرداخت شود. چنانچه بیمه‌شده طرف قرارداد تعهد کند حق بیمه‌ها را در تمام مدت عمر خود بپردازد بیمه زندگی کامل با حق بیمه مادام‌العمر است. اما در صورتی که بیمه‌شده طرف قرارداد فقط تعهد نماید که حق بیمه‌ها را تا زمان بازنشستگی خود بپردازد بیمه زندگی کامل با حق بیمه موقت است.
که در آن بیمه‌گر به شرطی متعهد پرداخت سرمایه مقرر خواهد بود که فوت شده تا زمان معین در قید حیات باشد. این نوع بیمه غالباً مورد درخواست اشخاصی است که موقتاً در معرض خطرات خاص هستند.
که در آن بیمه‌گر متعهد پرداخت سرمایه‌ی پیش‌بینی شده به ذینفع معین در صورت فوت بیمه‌گذار نیست مگر در صورتی که شخص مذکور (ذینفع) در زمان فوت بیمه‌شده در حیات باشد. بنابراین مرگ زودرس ذینفع، بیمه‌گر را از تعهد بری می‌کند. بدیهی است قیمت این نوع بیمه بر اساس سن بیمه‌گذار و ذینفع است.
در این نوع بیمه‌ها در صورتی بیمه‌گر ملزم به پرداخت مبلغ مندرج در قرارداد می‌شود که در پایان قرارداد بیمه‌گذار (بیمه‌شده) کماکان در حیات باشد.
ترکیبی از یک بیمه به شرط فوت و یک بیمه به شرط حیات در مورد یک شخص، تشکیل بیمه مختلط را می‌دهد. مثلاً بیمه‌گر تعهد می‌کند سرمایه مقرر قرارداد را در صورت فوت بیمه‌گذار (بیمه‌شده) قبل از پایان مدت قرارداد یا پس از پایان مدت قرارداد در صورت حیات به بیمه‌شده بپردازد.
1 سوال، الفتی چیست ؟ الفتی در چاپهای اولیه لغت‌نامه دهخدا که منطبق بر…
رئیس کل بیمه مرکزی گفت: گسترش استارت آپ ها برای فروش بیمه، ورود نابیمه گران…
مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در گزارشی با مرور بر انواع…
چه شرکت‌هایی بیشترین میزان نوآوری در صنعت بیمه را دارند؟ ۸ اینشورتک برتر صنعت بیمه…
راهنمای خلق خدمات بیمه ای جدید ماده 1- محصول بیمه‌ای جدید، پوشش بیمه‌ای…