بررسی چالش‌های داخلی فراروی صنعت بیمۀ کشور در شرایط بحرانی؛ مطالعۀ موردی رشتۀ بیمۀ آتش‌سوزی

مقدمه

فراروی صنعت بیمۀ: تغییرات در حال پیشرفت در فناوری، جمعیت‌شناسی و نیازها و انتظارات مصرفکنندگان مختل شدن عملکرد صنعت بیمه را به دنبال دارد. همراه با تحولات نظارتی و مالی اخیر، این تغییرات منجر به اعمال فشار شدیدی بر روی مدلهای کسب‌وکار سنتی گردیده است. لذا بسیاری از بیمهگران با تجدیدنظر در عملیات داخلی و استراتژیهای کسب‌وکار خود سعی در مقابله با این چالش دارند، اما سرعت تغییر در خارج از صنعت بی‌وقفه بوده و حتی شرکتهای فعال نیز در تلاش هستند تا مطابق با آخرین روش‌ها و فناوری پیشرفته به فعالیت خود ادامه دهند(گزارش مؤسسه PWC، ۲۰۱۷).

یکی از مسائل مهم در عصر حاضر، رشد سریع شهرنشینی و به‌تبع آن توسعۀ کالبدی شهرها است. این مسئله عموماً با گستردهترین دخالتهای نسنجیده انسانی در محیطهای طبیعی ازجمله ساخت‌وسازهای بیرویه در حریم گسلها، عدم وجود و یا بیتوجهی به ضوابط و استانداردهای ساخت‌وساز و بسیاری دیگر از عواملی بوده که موجب شده بحرانهای حاصل از سوانح طبیعی تشدید شود(آزموده و همکاران، ۱۳۸۵).

شرایط و ناهنجاریهای عدیدۀ مشهود در ساختار ایمنی همهجانبۀ شهر تهران، به‌گونه‌ای است که کلانشهر تهران، نابودی و یا سوختن خود را در اثر بروز بلایای طبیعی ازجمله زلزله و یا بروز حوادث و آتشسوزیهای در سطح بحران، ساخته‌وپرداخته مینماید. یکی از ضروریترین اقدامات و مسائل، بهکارگیری اصول مدیریت بحران به‌منظور کاهش مخاطرات، آمادگی، مقابله و بازسازی است.

متأسفانه در کشور ما، مشکلات قانونی و محیطی و عدم شناخت کافی مردم و عدم‌حمایت‌های مسئولین دولتی، باعث عدم توسعۀ این صنعت و فقدان تأمین بیمهای و امنیت جامعه شده و شرکتهای بیمه را با چالشها و مشکلات عدیدهای مواجه ساخته است. آنچه مسلم است این است که صنعت بیمه و به ویژه بیمۀ آتشسوزی و زلزله در بسیاری از کشورهای جهان بسیار پیشرفته و توسعهیافتهتر است. ولی صنعت بیمۀ ایران باوجود سابقۀ طولانی خود از این قافله بسیار عقب‌مانده و همچنان توسعهنیافته به نظر میرسد. بیمۀ آتشسوزی و زلزله و سیل در کشور ما فراگیر نیست و مردم تمایلی برای خرید این بیمهها ندارند. لذا در این راستا بررسی و شناخت آسیبها و چالشهای داخلی صنعت بیمه در این رشتهها در شرایط بحرانی ازنظر قانونی و محیطی ضروری بهنظر میرسد.

از آنجایی که عدم آشنایی با عوامل ایجادکنندۀ مشکلات و چالشهای صنعت بیمه خصوصاً در رشتۀ آتشسوزی، میتواند در شرایط بحرانی موجب وارد آمدن خسارات هنگفت به شرکتهای بیمه‌شده و حتی به ورشکستگی آنها بیانجامد، لذا انجام تحقیقی جامع بهمنظور بررسی چالشها و مشکلات این صنعت و بهخصوص بیمۀ آتشسوزی و زلزله در شهر تهران در شرایط بحرانی ضروری بهنظر میرسد. همچنین انجام این تحقیق میتواند در توسعۀ علم و دانش در حوزۀ مدیریت بحران در صنعت بیمه نقش مؤثری ایفا نماید. با در نظر گرفتن این موضوع که بیشترین سهم فروش شرکتهای بیمه از محل بیمههای اجباری نظیر شخص ثالث هست و این رشته نیز برای شرکت‏های بیمه سودآور نیست، لذا بررسی و شناخت عوامل مؤثر در ایجاد این چالشها میتواند به شرکتهای بیمه در شناسایی مشکلاتشان کمک نموده و منجر به اتخاذ تصمیمهای درست و مناسب از سوی مدیران و مسئولان در جهت رفع چالشها خواهد شد.

این تحقیق ازلحاظ طرح تحقیق در زمرۀ تحقیقات تحلیل محتوا و ازلحاظ هدف تحقیق در زمرۀ تحقیقات کاربردی دستهبندی میگردد، و هدف از انجام آن، شناسایی و تعیین آسیبها و چالشهای داخلی فراروی صنعت بیمۀ کشور(شرکت بیمۀ آسیا) در رشتۀ بیمۀ آتشسوزی شهر تهران در شرایط بحرانی است که بامطالعه و بررسی کتب و نشریات و پژوهش‌های به‌عمل‌آمده در این زمینه و با استفاده از روش پیمایشی و توزیع پرسش‌نامۀ محقق ساخته بین کارشناسان و خبرگان صنعت بیمه و کارکنان باسابقه و تحصیل‌کردۀ شرکت بیمۀ آسیا، صورت گرفته است.

سؤال اصلی تحقیق «آسیبها و چالشهای فراروی صنعت بیمۀ کشور(شرکت بیمۀ آسیا) در رشتۀ بیمۀ آتشسوزی شهر تهران در شرایط بحرانی کدام‌اند؟» می‌باشد که به‏منظور دستیابی به پاسخ این سؤال، فرضیه اصلی تحقیق بدین گونه مطرح‌شده است: «بین عرصههای خارجی و داخلی شرکتهای بیمه و آسیبها و چالشهای فراروی صنعت بیمۀ کشور(شرکت بیمۀ آسیا) در رشتۀ بیمۀ آتشسوزی شهر تهران رابطۀ معناداری وجود دارد».

مروری بر ادبیات تحقیق

بیمۀ آتشسوزی

بیمۀ آتشسوزی یکی از قدیمیترین رشتههای بیمهای است که از قرن هفدهم تا قرن نوزدهم میلادی بهتدریج شناخته‌شده و شکل گرفته است. سابقهای بیمۀ آتشسوزی در جهان بیش از ۳۰۰ سال هست و پیشینۀ آن در ایران به حدود یک قرن میرسد(کریمی، ۱۳۹۲).

عملکرد صنعت بیمۀ کشور در رشتۀ آتشسوزی در سالهای ۹۵-۱۳۹۴

براساس آمارهای سال ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵، تعداد بیمهنامۀ صادره در رشتۀ آتشسوزی در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال ۱۳۹۴ ۶۲/۷% رشد داشته و متعاقب آن تعداد خسارت پرداختی در این رشته در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال ۱۳۹۴ ۰۸/۸% رشد داشته است. همچنین حقبیمۀ تولیدی در رشتۀ آتشسوزی در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال قبل ۸/۱۲ درصد و خسارت واقع‌شده در این رشته در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال گذشته ۱۶/۴۴ درصد رشد داشته است (جدول ۱.گزارش آمار اولیۀ عملکرد رشتههای بیمه در سال ۱۳۹۵).

جدول ۱. عملکرد صنعت بیمۀ کشور در رشتۀ آتشسوزی در سالهای ۹۵-۱۳۹۴

	۱۳۹۴	۱۳۹۵	نرخ رشد (%)	سهم از بازار (%)
تعداد بیمهنامه صادره	۲.۵۵۰.۴۴۵	۲.۷۴۰.۰۶۸	۶۲/۷	۶۷/۴
تعداد خسارت پرداختی	۳۹.۵۰۶	۴۲.۷۰۰	۰۸/۰	۱۳/۰
حق بیمۀ تولیدی	۱۰.۸۰۱.۲۰ (میلیارد ریال)	۱۱.۱۶۸.۵۲۱	۸/۱۲	۴.۰۳
خسارت پرداختی	۳.۹۴۰.۲ (میلیارد ریال)	۵.۰۶۷.۳۸۳	۱۶/۴۴	۲.۸۱

(منبع: گزارش عملکرد رشتههای بیمه در سالهای ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵)

چالشهای شرکتهای بیمه در رشتۀ آتشسوزی

ازجمله چالشهای شرکتهای بیمه در رشتۀ آتشسوزی میتوان به موارد زیر اشاره نمود:

پوشش بیمهای و کم بیمهگی: موضوع کم بیمهگی به‌منزله چالش اصلی رشتۀ آتشسوزی محسوب میشود. ازآنجاکه منازل مسکونی، مجموعههای تولیدی و صنعتی الزامی به خرید بیمه ندارند معمولاً یا با حداقل سقف تعهدات بیمه میخرند یا اصلاً پوشش بیمهای ندارند که در این‌گونه موارد هنگام خسارت متأسفانه سرمایۀ ملی از بین میرود یا مالکان دچار زیان هنگفتی میشوند.
بیمه عدمالنفع: توقف فعالیتها و وقفه در ایفای تعهدات زیانهای غیرمستقیمی را به فعالان اقتصادی تحمیل میکند که صنعت بیمه میتواند با بیمهنامۀ عدمالنفع آن را نیز جبران کند؛ اما متأسفانه سهم آن در بازار بیمه کشور ناچیز و تقریباً نزدیک به صفر درصد است.
عدم شفافیت مالی: اولین شرط برای صدور بیمه عدمالنفع وجود صورتهای مالی شفاف است. بیمه عدمالنفع نیازمند دادههای درست از کسب‌وکار و سود و هزینهها است که معمولاً صاحبان شرکتها با ارائه آنها مخالف هستند یا حتی در بسیاری از مواقع صورتهای مالی از شفافیت کافی برخوردار نیست، به همین دلیل این بیمه با تمام مزایایی که دارد سهمی در پرتفوی صنعت بیمه ندارد(اکبرپور، ۱۳۹۴).
تخفیفهای غیرفنی: تخفیفهای غیرفنی یکی از اساسیترین چالشهای رشتۀ آتشسوزی است. ارائۀ نرخهای غیرفنی و فاقد محاسبات اکچوئری و نرخشکنیهای غیراصولی در رشتۀ آتشسوزی، شرکتهای بیمه را با مشکل مواجه میسازد(مقرب، ۱۳۹۴).
آزادسازی تعرفهها: آزادسازی تعرفهها و رقابت با ابزار قیمت بدون نگاه فنی و کارشناسی و ارزیابی دقیق از ریسک موجب شده که سهم صنعت از رشتۀ آتش‏سوزی در پرتفوی بیمهگران کمتر از ۵ درصد باشد که حکایت از نداشتن پوشش بیمهای یا کمبیمهگی در صنعت کشور دارد. در حوزۀ آتشسوزی آزادسازی نرخها، حقبیمهها را به‌شدت کاهش داده و طبیعی است در بازۀ زمانی بلندمدت نسبت خسارت این رشته افزایش مییابد و بیمهگران در ایفای تعهدات خود با مشکل مواجه میشوند(رضایی، ۱۳۹۴).

عوامل مؤثر بر چالشهای شرکتهای بیمه در رشتۀ آتشسوزی

در این تحقیق سعی شده است که عوامل مؤثر بر بیمۀ آتش‌سوزی مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفته و با مقایسه آنها در عمل بتوان با لحاظ داشتن آن‌ها به فراخور اهمیت هر یک اقدامات مقتضی جهت پیشبرد مناسب بیمه‌های آتش‌سوزی در کشور را به انجام رسانید.