امروزه تکافل به عنوان یکی از موضوعاتی است که در پوشش ریسک و بیمه، مورد توجه اندیشمندان حوزه مالیه اسلامی و نیز فعالان بازارهای مالی بخصوص بازار محصولات بیمه ای در کشورهای مختلف جهان است. صنعت تکافل از یکسو به جهت تطابق با فقه عامه (اهل سنت) و از سوی دیگر به عنوان جزیی از نظام مالی رو به رشد اسلامی، با سرعت بالایی در حال رشد و گسترش است؛ تا جایی که علاوه بر کشورهای اسلامی (اهل تسنن) کشورهای دیگری از جمله کشورهای اروپایی و آمریکایی نیز شاهد تاسیس شرکتهای متعدد عرضهکننده محصولات تکافل هستند.امروزه »تکافل« به عنوان یکی از موضوعاتی است که در پوشش ریسک و بیمه، مورد توجه اندیشمندان حوزه مالیه اسلامی
و نیز فعالان بازارهای مالی بخصوص بازار محصولات بیمهای- در کشورهای مختلف جهان است. صنعت تکافل از یکسو به
جهت تطابق با فقه عامه )اهل سنت( و از سوی دیگر به عنوان جزیی از نظام مالی رو به رشد اسلامی، با سرعت بالایی در
حال رشد و گسترش است؛ تا جایی که علاوه بر کشورهای اسلامی )اهل تسنن( کشورهای دیگری از جمله کشورهای اروپایی
و آمریکایی نیز شاهد تاسیس شرکتهای متعدد عرضهکننده محصولات تکافل هستند. به همین سبب بررسی نظری و کاربردی
این الگو در سالهای اخیر اهمیت زیادی یافته و موضوع آن در کمتر محافل علمی در حوزه اقتصاد و مدیریت مالی اسلامی
مغفول مانده است. از مهمترین ویژگیهای الگوی تکافل، تطابق آن با هر دو دیدگاه فقهی امامیه )شیعی( و عامه )سنی( است.
این روش پوشش ریسک و بیمه در ادبیات فقهی اهل سنت مبتنی بر عقود شرعی انجام میشود. در این مقاله مبحث ماهیت
تکافل و الگوهای آن بیان شده و همچنین چالشها و فرصتهای پیش روی صنعت بیمه در ایران بررسی شده است و
تفاوتهای میان بیمه رایج و بیمه تکافل و بررسی بازارهای سرمایهای و سرمایهگذاریهای اتکایی از منظر شریعت مورد
بررسی قرارگرفته است. مهمترین تفاوتها میان بیمه رایج و تکافل ماهیت کسب و کار، ماهیت قرارداد، منابع و مقررات و
توجه به اصل تعاون است. به نظر میرسد تکافل علاوه بر اینکه اهداف شرکتهای بیمه را تامین میکند با توجه به بهرهمندی
تکافلشوندگان در مازاد حاصله، با مبانی اسلام و عدالت سازگارتر است.
بیمه تکافل چیست؟
» تکافل« نه یک رشته بیمهای، بلکه یک نظام بیمه اسلامی است و در عمل به عنوان روشی مبتنی بر ضمانت مشترک
اعضای یک گروه در برابر ضرر و زیانهای احتمالی وارد بر هر یک از آنها مطرح می شود.چندین سال است که بحث ارائهی بیمه تکافل در صنعت بیمه کشورمان مطرح شده اما تاکنون به اجرا نرسیده است. این در
حالی است که در دیگر کشورهای اسلامی سالهاست که بیمه تکافل اجرایی میشود. اما بیمه تکافل چیست و چه مزیتهایی
دارد.
واژه تکافل از قرآن و سنت )از واژه عربی کفالت( گرفته شده که به معنای ضمانت مشترک و هدف آن مشارکت و یاری دو
جانبه میان اعضای گروه مشخصی است. در عمل، تکافل به عنوان روشی مبتنی بر ضمانت مشترک اعضاء یک گروه در برابر
ضرر و زیانهای احتمالی وارد بر هر یک از آنها مطرح میشود.
اعضای این گروه در صورتی که برای فردی مشکل و یا حادثهای رخ دهد، بر ضمانت و وثیقه مشترک اتفاق نظر داشته و
مجموع منابع جمع شده را برای جبران خسارت به فرد ضرر دیده میپردازد. تمامی اعضای گروه تلاش میکنند تا فرد نیازمند
را حمایت کنند. در این وضعیت ریسک ناشی از سرمایهگذاری وجوه تنها متوجه شرکت تکافل نبوده و خلاف بیمههای تجاری
معمول، همه اعضاء به اندازه سهم خود از سود و زیان فعالیتها متاثر خواهند شد. همچنین در پایان سال مالی اگر مازادی
ناشی از فعالیتهای تکافلی باقیمانده باشد، در میان اعضاء تقسیم میشود.
صنعت تکافل یا بیمه اسلامی ویژگیهایی دارد که این صنعت را از صنعت بیمههای بازرگانی، رایج متمایز میکند. برای مثال
عملیات تکافل در مقایسه با عملیات بیمههای بازرگانی رایج از شفافیت مالی برخوردار بوده و همچنین برخلاف بیمههای رایج،
تکافل شوندگان در مازاد پذیرهنویسی و سود سرمایهگذاری تکافل نیز سهیم هستند. بنابراین مطالعهی الگوهای تکافل و
بررسی شرعیبودن فعالیتهای آن به منظور بهکارگیری الگوهای تکافل برای تحت پوشش قرار دادن شرکتها و افراد جامعه
به عنوان جایگزین بیمه رایج با توجه به ویژگیهای منحصربه فرد آن میتواند به شکوفاشدن اقتصاد منجر شود.
ویژگیهای تکافل در مقایسه با بیمههای بازرگانی رایج
بیمههای بازرگانی رایج و تکافل از نظر ماهیت کسب وکار، ماهیت قرارداد، منابع قوانین و مقررات و مبتنی بودن بر اصل
تعاون با یکدیگر تفاوت دارند.در ماهیت کسب وکار بیمههای رایج مبتنی بر انگیزهی کسب سود هستند و به سهامداران و
مالکان این شرکتها کمک میکند تا بازده خود را به حداکثر برساند، اما تکافل مبتنی بر انگیزهی حمایت و تامین رفاه
اجتماعی تکافلشونده و خانواده اوست.
در ماهیت قرارداد نیز بیمههای بازرگانی رایج مشتریان همان خریداران بیمهنامهها هستند که به شرکت بیمه برای پوشش
مخاطرههای احتمالی خود خانواده و غیره حق بیمه پرداخت میکند. در حقیقت یک قرارداد بیع است که بیمهگر در برابر
پوشش ریسک بیمهگزار از او پول دریافت میکند، اما تکافل یک قرارداد میان تمام تکافلشوندگان برای تقسیم مخاطرات
خود است.
همچنین قوانین و مقررات بیمههای رایج در نتیجه تجربههای کسب و کار، تفکرهای بشری، ادبیات قضایی، پایگاهها و
فرهنگ آن کشور است. مقررات تکافل مبتنی بر اصول اسلامی »قرآن و سنت«، نظرات و فتوای شرعی علما و کمیتههای
فقهی موجود در این شرکتهاست. مراجع قانونی میتوانند مواردی را از شرکتهای بیمه رایج گرفته و به تعدیل و اصلاح آنها
برای سیستم تکافل به کار گیرند.
استوار بودن بر اصل تعاون از دیگر مزیتهای تکافل است که اعضاء همزمان بیمهگذار و بیمهگر هستند، یعنی در تمام
خسارتها شریک میشوند و در انتقال مخاطره نیز مشارکت دارند.
شرکتهای بیمه تکافلی در کشورهای مسلماننشین رشد قابل توجهی در جذب مشتری و تولید حق بیمه داشتهاند. اولین
شرکت بیمه اسلامی در کشور سودان مجوز فعالیت خود را در سال ۹۱۹۱ دریافت کرد که از آن میتوان به عنوان نخستین
شرکت بیمه تکافل یاد کرد. پس از آن شرکتهای بیمه تکافل در کشورهای مسلماننشین مالزی و هند و همچنین کشورهای
حاشیه خلیجفارس تاسیس شدهاند. در این میان کشور مالزی توسعهیافتهترین بازار تکافل با چارچوب مقرراتی پیشرفته است
که باعث رشد آن شده و به عنوان قطب فعالیتهای اقتصادی در مالیه اسلامی عمل میکند.
بنابراین بیمههای تکافل سابقههای طولانی در کشورهای اسلامی داشته بطوری که به دنبال گسترش مبادلات تجاری بین
بازرگانان مسلمان، عرب و کشورهای هند، مالزی و سایر کشورهای آسیایی، بازرگانان برای جبران خسارت وارده به کالاهای
خود صندوقی را تشکیل دادند.
در مجموع بیمههای تکافل با همان اهداف شرکت بیمه تشکیل شده که هدف اصلی آن پوشش خسارتهای احتمالی در
زندگی برای رسیدن به این هدف از عقود معین مانند مضاربه، هبه، قرض و وکالت بهره برده شده بنابراین گرچه کلیت تکافل
با توجه به اهداف خاصی که دارد در چارچوب یکی از عقود معین به تنهایی قرار نمیگیرد ولی برای رسیدن به اهداف تامین
از مجموعهای از این عقود بهرهبرداری شده است. بنابراین متعاقدات در این قرارداد باید شرایط عمومی قراردادها را دارا بوده و قرارداد از شرایط عقود معین مورد استفاده در آن برخوردار باشد که به نظر میرسد تکافل علاوه بر اینکه اهداف شرکتهای
بیمه را تامین میکند، با توجه به بهرهمندی تکافلشوندگان در مازاد حاصله، با مبانی اسلام و عدالت سازگارتر است.
فلسفه ایجاد و گسترش شرکتهای بیمه تکافل در کشورهای اسلامی
» تکافل « با بیمه های مرسوم ) بیمههای بازرگانی متداول ( از نظر جبران زیانهای مالی مشابهت دارد، ولی چون تعدادی از
محققان اسلامی بیمه مرسوم را با شریعت ناسازگار و آن را دارای عناصر غَرَر )بیاطمینانی و جهل( و مَیْسِر )قِمار( و ربا میدانند،
تکافل را به جای آن معرفی نمودهاند ) رجوع کنید به ( »تکافل: بیمه اسلامی« ) ، ۲۰۰۲( که علاوه بر آنکه کارکرد بیمههای
مرسوم را دارد، از آن سه عیب بهدور است و نهادی مالی ـ اخلاقی بهشمار میآید )صدیقی، ۲۰۰۰(. تکافل مبتنی بر اصل
قرآنیِ تعاون و به معنای »کمک متقابل میانْگروهی« است و هر عضوی در حمایت از نیازمندانِ داخل گروه سهم دارد.
این نوع بیمه شبیه »بیمه تعاونی« است.مفهوم تکافل در زمان پیامبر اکرم نیز وجود داشته است. مسلمانان صدر اسلام در نظام
عاقله مشارکت داشتند. هدف از این مشارکت کمک به اشخاصی بود که میبایست دیه )پول خون( میپرداختند. طبق رسم
عربهای جاهلی، قاتل یا قبیله یا خانواده او مجبور بودند به خانواده مقتول دیه بپردازند تا زیان آنها جبران شود. این رسم
جایگزین خونخواهی یا انتقامجویی شده بود. بعد از ظهور اسلام، نظام دیه، بهسبب منافع آن، تأیید و حفظ شد. با ورود پیامبر
اکرم به مدینه، میان مهاجران و انصار نظام عاقله شکل گرفت. از طریق این پیمان تمام مسلمانان مدینه، بدون توجه به
قبیلهشان، عضو یک جامعه شدند و صندوقی بهنام »کَنز« ایجاد شد که اعضا سالانه در آن مبلغی میریختند. این وجوه به
عضوی که برای پرداخت دیه مشکل داشت، کمک میکرد. نظام »اَرش« نیز برای جبران آسیب بدنی بود )نورازه،
2002(.سلطنت عثمانی در حدود /۹۲۱۱ ،۹۳۸۱ مصر در /۹۲۲۹ ۹۳۸۱ و سپس سوریه، به پیروی از مصر، بیمه مرسوم را
پذیرفتند. در /۹۸۲۹ ،۹۱۰۸ شیخمحمد عبده، از علمای اصلاحطلب مصر، اعلام کرد که قرارداد بیمه عمر، شرعی نیست. گفتنی
است که وجود نظام »خانواده گسترده« در جهان اسلام و رواج کمک اجتماعی متقابل باعث شد که به حمایت بیمهای نیاز
مبرم وجود نداشته باشد. در دهههای اخیر بر »حمایت متقابل«، بهعنوان شکل پذیرفتنی بیمه، و تحریم بیمه مرسوم، بویژه در
نخستین اجلاس بینالمللی اقتصاد اسلامی در مکه )۹۸۸۱ ش/ ۹۱۹۲(، تأکید شد و بیمه تکافل، بهعنوان بیمهای که در اسلام
پذیرفتنی است، مطرح گردید )بهاتی، ۹۱۱۱(.در ۲۱ خرداد /۹۸۱۹ ۹۱ ژوئن ،۹۱۹۲ شورای فتوایملی مالزی اعلام کرد که
بیمه، بویژه بیمه عمر، از نظر موازین فقهی باطل است، به همین دلیل، هیئتی تشکیل شد تا در مورد چگونگی ایجاد بیمه
اسلامی )تکافل( مطالعه و تحقیق کند.مخالفان بیمه مرسوم، توضیح دادهاند که اینگونه قرارداد، مشتمل بر چند غَرَر است، از
جمله مطمئن نبودن از نتیجه و مطمئن نبودن از دوره قرارداد ) ( »بیمه و شریعت« ) ، ۲۰۰۹(. آنها همچنین به قماری بودن
بیمه توجه دادهاند، چرا که در صورت بروز خطر بیمهکننده زیان میکند و اگرخطر پیش نیاید بیمهشونده حقبیمهای را که
پرداخت کرده از دست میدهد )همانجا(. به نوشته افضلالرحمان )ج ،۸ ص ۸۹ـ۱۰(، بیمه تجاری شبیه قمار است و شرکتهای
بیمه به نوعی شرطبندی میکنند. به نظر او، دریافت حق بیمه و پرداخت مبلغی بیشتر، در صورت وقوع زیان، کاری شبیهقمار
است.یکی دیگر از ایرادات بیمه این است که شرکتهای بیمه مرسوم عملیاتی دارند که با بهره همراه است، از جمله: استفاده
از نرخ بهره برای محاسبه »نرخهای حق بیمه« )بیمه عمر( و سرمایهگذاری وجوه جمعآوری شده در فعالیتهای مالی که با
بهره همراه است )ازمان بن اسماعیل، ۲۰۰۲ ب (.در برابر این گروه، شمار زیادی از محققان و فقها بیمه را پذیرفته و به
اشکالات مذکور پاسخ گفتهاند )برای نمونه رجوع کنید به امام خمینی، ج ،۲ ص ۱۸۱؛ مطهری، ص ۲۹ـ ،۲۳ ۸۰؛ خامنهای،
ص ۹۹۳ـ ۹۹۱؛ نیز رجوع کنید به بیمه * (.در هر صورت، طراحان و مدافعان تکافل )بیمه تعاونی( تأکید میکنند که نباید از
بیمه برای استثمار و سودجویی استفاده شود و بیمه بر اساس اصول بیمه تعاونی اسلامی مجاز است. بیمه تعاونی به این دلایل،
پذیرفتنی است: ۹( در قرآن کریم به مؤمنان امر شده که در کارهای نیک یاور یکدیگر باشند ) رجوع کنید بهمائده: ۲(. ۲(
بیمهشوندگان فعالانه برای مصلحتهمگانی همکاریمیکنند. ۸( هر بیمهشونده برای کمک به نیازمندان، حق بیمه میپردازد.
8( بیمه تکافل بر اساس قرارداد هبه صورت میگیرد که در آن توزیع خسارت و مسئولیت بر اساس »نظام صندوق مشترک«
است. ۱( هدف از تکافل کسب سود به هزینه افراد دیگر نیست. ۲( تا آنجا که به تعیین حق بیمه مربوط میشود، عدماطمینان
کاهش مییابد )چودری، ص ۲۱(. تکافل بر پایه قرارداد مضاربه نیز عمل میکند. شرکتهای بیمه اسلامی نیز، به نوعی، شرکت
سهامی با مسئولیت محدودند )همان، ص ،۹۸ ۹۱(.شرایط و امتیازات تکافل. الف( همانطور که گفته شد تکافل مبتنی بر
مضاربه )طبق فقه اهلسنّت( است؛ بیمهشونده حق بیمه را به بیمهکننده )شرکت بیمه تکافل( میپردازد و سود حاصل، با
توافق، میان دوطرف تقسیم میشود. ب( تکافل مبتنی بر اصل اساسی همکاری متقابل و تشریک مساعی است. ج( در بیمه
عمر اگر بیمهشونده قبل از سررسیدن دوره قرارداد بمیرد، افراد ذینفع میتوانند کل حق بیمههای پرداختشده و سودهای
حاصل از حق بیمههای پرداخت شده را بگیرند. اما اگر بیمهشونده بیش از دوره قرارداد به حیات خود ادامهدهد، میتواند از
شرکت بیمه، کل حق بیمههای پرداختشده و همچنین سودهای حاصل از آن را مطالبه کند. د( درمورد بیمه عمومبیمهکننده و بیمهشونده باید درک کنند که پرداخت حق بیمه به عنوان »تبرّع« است و در صورتیکه هیچ زیانی، در موضوع
مورد توافق حاصل نشود، بیمهشوندهبه لحاظ حقوقی نمیتواند حق بیمه را پس بگیرد، اما درصورت بروز خسارت، بیمهکننده
ملزم به جبران خسارت بیمهشونده است. ه ( در تکافل، طرفین برای امضای قرارداد باید صلاحیت حقوقی )مانند بلوغ و سایر
شرایط عقد قرارداد شرعی( داشته باشند. و( در تکافل باید منفعتِ قابل بیمهشدن موجود باشد و موارد ممنوع در اسلام را
نمیتوان بیمه کرد )معصومباللّه، ۲۰۰۲ ب (.چگونگی فعالیت شرکت بیمه تکافل. در تکافل عمومی )انواع بیمههای تکافل(،
بیمهشوندگان حق بیمه را به عنوان تبرّع میپردازند و با عامل تکافل در باره میزان سهم پرداختی توافق میکنند و عامل
تکافل بهجبران خسارت در دوره توافق شده میپردازد. برای اینکه بیمهشونده در سود سهیم باشد، بیمهکننده حق بیمه پرداخت
شده را سهم محسوب میکند، بدینترتیب بیمهشونده در سود هم سهیم است و حق بیمه را نیز میتواند مسترد نماید )همو،
2002 الف (.همه کشورهای عضو اتحادیه ملل آسیای جنوبشرقی از مضاربه یا مضاربه تعدیلشده ) رجوع کنید به ادامه
مقاله( استفاده میکنند. در حال حاضر دو الگوی مضاربه در شرکتهایتکافل بهکار گرفته میشود: مضاربه محض و مضاربه
تعدیلشده .در الگوی مضاربه محض، شرکت تکافل و بیمهشونده تنها در درآمد سرمایهگذاری مستقیم سهیماند و بیمهشونده
حق دارد صددرصد مازاد حق بیمه پرداخت شده را دریافت کند. قبل از توزیع درآمد حاصل از سرمایهگذاری، مخارج عملیات
کسر نمیگردد. این الگو برای تکافل خانواده انتخاب شده است، زیرا بیمه زندگی مختص بیمهشوندگان، و وجوه آن متعلق به
آنان است.در الگوی مضاربه تعدیل شده، سود حاصل برای سرمایهگذاری مجدد کنار گذاشته میشود. شرکت تکافل در مازاد
وجوه تکافل با بیمهشونده سهیم است، مخارج عملیاتی را کسر میکند و دیگری در توزیع مازاد حق بیمه مقدّم نیست. در این
الگو شرکت تکافل و بیمهشونده در درآمد سرمایهگذاری و مازاد حق بیمه سهیماند. مخارج عملیات قبل از توزیع مازاد کسر
میگردد )ازمان بن اسماعیل، ۲۰۰۲ الف (.شرکتهای تکافل در جهان اسلام. امروزه ۲۸ شرکت تکافل و هشت شرکت تکافل
اتّکایی در جهان اسلام فعالیت میکنند: ۸۹ شرکت تکافل در کشورهای عربی، ۹۲ شرکت تکافل در کشورهای مسلمان
غیرعرب و ۹۲ شرکت تکافل در کشورهای غیرمسلمانی که جمعیت مسلمان نیز دارند ) رجوع کنید بهجدول ۹ـ۸(. گفتنی
است که در ایران و بسیاری از کشورهای اسلامی، باتوجه به پذیرفتهشدن بیمه مرسوم و پاسخگویی از اشکالات وارد بر آن،
نیازی به تأسیس شرکتهای تکافل نبوده است. نخستین شرکت تکافل در سودان، در ۹۸۱۹ ش/ ۹۱۹۳و سپس در همان سال
در عربستان سعودی تأسیس شد.
در ۹۸۹۲ ش/ ،۹۱۱۸ دو شرکت تکافل در برونئی، سال بعد دو شرکت تکافل در اندونزی، و در ۹۸۹۸ ش/ ۹۱۱۱یک شرکت
تکافل در سنگاپور تأسیس گردید. تنها شرکت بیمه تکافل در عربستان سعودی، شرکت ملی بیمه تعاونی است. در کویت،
وزارت تجارت و صنعت مجوز تأسیس نخستین شرکت تکافل را در بهمن /۹۸۹۹ فوریه ۹۱۱۳صادر کرد. نخستین قانون
تکافل در ۹۸۲۸ ش/ ۹۱۳۸ درمالزی بهتصویب رسید و احتمالاً مالزی تنها کشور اسلامی است که قانون تکافل دارد. در
سنگاپور دو شرکت تکافل فعالیت میکنند )تاریخ تأسیس هر دو: ۹۸۹۸ ش/ ۹۱۱۱(: آمپرو ـ اینکام ، که با سرمایهگذاری
مشترک میان چند شرکت تشکیل شده است و بیشتر شبیه صندوق تعاونی عمل میکند، و شرکت تکافل سنگاپور که حاصل
رمایهگذاری مشترک میان شرکت بیمه کپل و »جامعه تعاونی چند منظوره معلمان مالای سنگاپور« است. وزارت دارایی
اندونزی در ۹۸۹۸ ش/ ،۹۱۱۸ مجوز تأسیس نخستین بیمه اسلامی عمر و در همان سال، مجوز تأسیس دومین بیمه اسلامی
)شامل انواع بیمهها بجز بیمه عمر( را برای مسلمانان این کشور صادر کرد )میثمی و کوان ، ۹۱۱۱(.تکافل در منطقه آسیا ـ
پاسیفیک . توسعه تکافل در منطقه آسیا ـ پاسیفیک سهمرحله را طی کرده است: مرحله تکامل تدریجی ، مرحله پرورش
)توسعه یافتن(، و مرحله تثبیت . در اغلب کشورهای آسیا ـ پاسیفیک مرحله اول در دو دهه ۹۸۸۰ و ۹۸۱۰ش/ ۹۱۲۰ و ۹۱۹۰
طی شد. در آن دوره، اشتیاق شدید برای تأسیس نظام مالی اسلامی، به تأسیس بانکداری اسلامی انجامید. مرحله دوم برای
مالزی در دهه ۹۸۲۰ ش/ ،۹۱۳۰ با تصویب قانون بانکداری اسلامی در ۹۸۲۲ ش/ ۹۱۳۸ و قانون تکافل در ۹۸۲۸ ش/ ،۹۱۳۸
طی شد و برای اندونزی و برونئی و سنگاپور در دهه ۹۸۹۰ ش/ ۹۱۱۰ بهوقوع پیوست. این دهه برای مالزی مرحله تثبیت
بانکداری و تکافل بود. در سالهای اخیر، گروه تکافل اتّکایی آ سه آن و شرکت بینالمللی تکافل اتّکایی تشکیل شده است که
اقدام به تکافل اتّکایی شرکتهای تکافل میکند )شریف، ۲۰۰۲(.تکافل استرالیا در ۹۸۹۲ ش/ ۹۱۱۹ تأسیس شد تا زیانهای
مالی مربوط به منازل و وسایل نقلیه تجاری و خصوصی مسلمانان استرالیا را جبران کند. در منشور تکافل استرالیا ذکر شده
است که تأمین مالی آن فقط شامل امور حلال میشود و اعضای آن در سود شرکت تکافل سهیماند )تکافل استرالیا ، ۲۰۰۹(.در
اوایل دی /۹۸۹۳ اواخر دسامبر ،۹۱۱۱ بیمه تکافل در بنگلادش تشکیل شد. سه شرکت بیمه تکافل که در بنگلادش فعالیت
میکنند، عبارتاند از: بیمه اسلامی بنگلادش با مسئولیت محدود که در زمینه بیمه عمومی فعالیت میکند، بیمه اسلامی زندگی
خاور دور با مسئولیت محدود، و بیمه بازرگانی اسلامی با مسئولیت محدود. از مشکلات شرکتهای بیمه اسلامی در بنگلادش،
فقدان مؤسسات تکافل اتّکایی است، ازینرو شرکتهای بیمه اسلامی برای بیمه اتّکایی به شرکتهای بیمه اتّکایی مرسوم روی
میآورند )وردهان ، ۲۰۰۰(.شرکت بیمه اسلامی در سودان وابسته به بانک اسلامی فیصل و نخستین شرکتی است که بر اساس
نظام بیمه اسلامی کار خود را آغاز کرد )۹۸۱۹ ش/ ۹۱۹۳(. تأسیس این شرکت بر بخش بیمه سودان تأثیر بسیاری داشته
است. بهطوری که بانک اسلامی سودان در ۹۸۲۲ ش/ ۹۱۳۸ و بانک البرکه این کشور در ۹۸۲۸ ش/ ،۹۱۳۸ اقدام به تأسیس
شرکتهای بیمه اسلامی وابسته به بانک نمودند )عثمان بابکر احمد، ص ۸۲ـ۸۸(. شرکت بیمه اسلامی، که بر اساس تکافل
اسلامی عمل میکند، از عقد مضاربهای بهره میگیرد ) رجوع کنید به همان، ص ۱۰ ـ۱۲(.
این شرکت دارای هیئت نظارت شرعی است. دارندگان بیمهنامه، صاحبان سرمایه شرکت بیمه و در سود آن شریکاند و در
مجمع عمومی حق رأی دارند. طبق قانون جدید بیمه )مصوب ۹۸۹۹ ش/ ۹۱۱۲(، شرکتهای بیمه اسلامی برای عملیات
بیمهای درازمدت خود موظف به تأسیس صندوق تکافلاند. طبق این قانون، کلیه شرکتهای بیمه در سودان ملزم شدهاند که
از شیوه تکافل )بیمه تعاونی اسلامی( پیروی کنند )همان، ص ۳۰(
مفاهیم کلی در تکافل :
9 – تشابه تکافل با بیمه
تکافل با بیمه مرسوم ) بیمههای بازرگانی متداول ( از نظر جبران زیانهای مالی مشابهت دارد، ولی چون تعدادی از محققان
اسلامی بیمه مرسوم را با شریعت ناسازگار و آن را دارای عناصر ) غَرَر ( بیاطمینانی و جهل (و مَیْسِر) قِمار و ربا میدانند،
تکافل را به جای آن معرفی نمودهاند که علاوه بر آنکه کارکرد بیمههای مرسوم را دارد، از آن سه عیب به دور است و نهادی
مالی ـ اخلاقی به شمار میآید.
۲ – تکافل قرآنی
تکافل مبتنی بر اصل قرآنیِ تعاون و به معنای »کمک متقابل میانْگروهی« است و هر عضوی در حمایت از نیازمندانِ داخل
گروه سهم دارد. این نوع بیمه شبیه »بیمه تعاونی« است.
۳ – تکافل در صدر اسلام
مفهوم تکافل در زمان پیامبر اکرم نیز وجود داشته است .مسلمانان صدر اسلام در نظام عاقله مشارکت داشتند.
۳.۳ – هدف از تکافل در صدر اسلام
هدف از این مشارکت کمک به اشخاصی بود که میبایست دیه ) پول خون( می پرداختند طبق رسم عربهای جاهلی ، قاتل
یا قبیله یا خانواده او مجبور بودند به خانواده مقتول دیه بپردازند تا زیان آنها جبران شود. این رسم جایگزین خونخواهی
یا انتقام جویی شده بود.
۳.۲ – تکافل بعد از ظهور اسلام
بعد از ظهور اسلام، نظام دیه، به سبب منافع آن، تأیید و حفظ شد. با ورود پیامبر اکرم به مدینه، میان مهاجران و انصار نظام
عاقله شکل گرفت. از طریق این پیمان تمام مسلمانان مدینه، بدون توجه به قبیلهشان، عضو یک جامعه شدند و صندوقی به
نام »کَنز« ایجاد شد که اعضا سالانه در آن مبلغی میریختند. این وجوه به عضوی که برای پرداخت دیه مشکل داشت، کمک
میکرد.
۴ – بیمه در عثمانی و مصر و سوریه
سلطنت عثمانی در حدود /۹۲۱۱ ،۹۳۸۱ مصر در /۹۲۲۹ ۹۳۸۱ و سپس سوریه، به پیروی از مصر، بیمه مرسوم را پذیرفتند.
در /۹۸۲۹ ،۹۱۰۸ شیخ محمد عبده، از علمای اصلاح طلب مصر، اعلام کرد که قرارداد بیمه عمر، شرعی نیست. گفتنی است
که وجود نظام »خانواده گسترده« در جهان اسلام و رواج کمک اجتماعی متقابل باعث شد که به حمایت بیمهای نیاز مبرم
وجود نداشته باشد.
۵ – بیمه تکافل در عصر معاصر
در دهههای اخیر بر »حمایت متقابل«، به عنوان شکل پذیرفتنی بیمه، و تحریم بیمه مرسوم، بویژه در نخستین اجلاس
بینالمللی اقتصاد اسلامی در مکه )۹۸۸۱ ش/ ۹۱۹۲(، تأکید شد و بیمه تکافل، به عنوان بیمهای که در اسلام پذیرفتنی است،
مطرح گردید.
۵.۳ – مخالفت با تکافل
در ۲۱ خرداد /۹۸۱۹ ۹۱ ژوئن ،۹۱۹۲ شورای فتوای ملی مالزی اعلام کرد که بیمه، بویژه بیمه عمر، از نظر موازین فقهی
باطل است، به همین دلیل، هیئتی تشکیل شد تا در مورد چگونگی ایجاد بیمه اسلامی )تکافل( مطالعه و تحقیق کند.
مخالفان بیمه مرسوم، توضیح دادهاند که اینگونه قرارداد، مشتمل بر چند غَرَر است، از جمله مطمئن نبودن از نتیجه و مطمئن
نبودن از دوره قرارداد، آنها همچنین به قماری بودن بیمه توجه دادهاند، چرا که در صورت بروز خطر بیمهکننده زیان میکند
و اگر خطر پیش نیاید بیمهشونده حق بیمهای را که پرداخت کرده از دست میدهد.
۵.۲ – بیمه تجاری و قمار
به نوشته افضل الرحمان در جلد ،۸ ص ۸۹ـ،۱۰ بیمه تجاری شبیه قمار است و شرکتهای بیمه به نوعی شرط بندی میکنندبه نظر او، دریافت حق بیمه و پرداخت مبلغی بیشتر، در صورت وقوع زیان، کاری شبیه قمار است.
۵.۳ – ایرادات بیمه
یکی دیگر از ایرادات بیمه این است که شرکتهای بیمه مرسوم عملیاتی دارند که با بهره همراه است، از جمله: استفاده از نرخ
بهره برای محاسبه »نرخهای حق بیمه« )بیمه عمر( و سرمایهگذاری وجوه جمعآوری شده در فعالیتهای مالی که با بهره همراه
است.
۵.۴ – موافقت با تکافل
در برابر این گروه، شمار زیادی از محققان و فقها بیمه را پذیرفته و به اشکالات مذکور پاسخ گفتهاند .در هر صورت، طراحان
و مدافعان تکافل )بیمه تعاونی( تأکید میکنند که نباید از بیمه برای استثمار و سودجویی استفاده شود و بیمه بر اساس اصول
بیمه تعاونی اسلامی مجاز است.
۵.۴.۳ – دلایل پذیرش بیمه تعاونی
9( در قرآن کریم به مؤمنان امر شده که در کارهای نیک یاور یکدیگر باشند .
2( بیمهشوندگان فعالانه برای مصلحت همگانی همکاری میکنند

روزبه عبادی نمین کد ۹۷۷ بیمه آرمان

شماره تماس ۰۹۱۱۸۰۳۹۲۸۲

بیمه با شما

طراحی سایت ومیزبانی وب در کلاب هاست

برای خواندن مقاله کلیک کنید

• خرید آنلاین بیمه نامه
• بیمه حوادث گروهی