با مراجعه به متون فقهی و قانونی و نظرات اساتید و علمای شیعه و سنی برخی قائل به تفکیک بین عدم النفع و تفویت منفعت شده اند و برخی دیگر هر دو را یکی می دانند، حال با این اوصاف با هدف نقش شرکت‎های بیمه (بیمه‎گر) در پوشش قرار دادن خسارت‎های عدم النفع این موارد را مورد تحقیق و بررسی قرار می دهیم. بیمه عدم النفع نوعی بیمه زیان پولی است، بیمه زیان پولی در واقع بیمه ای است که موضوع آن تضمین جبران پولی غیرمادی بیمه گذار، مانند از دست دادن درآمد، سود، اجاره بها و یا کاهش ارزش پولی است. در واقع، عدم النفع به معنای اعم، شامل تفویت منافع محقق و محتمل می شود و صرفا منافع محقق فوت شده قابل جبران است که در این مقاله عدم النفع به معنای اخص در نظر گرفته و ضمان آور می دانیم. با بررسی قوانین و مقررات و تطابق مواد قانونی در موضوع عدم النفع و بیمه آن، می طلبد که در این حیطه به منظور روشن شدن بحث و نتیجه گیری درست و منطقی در راستای عملی کردن جبران زیان های عدم النفع پژوهش و تحلیل های گسترده تری انجام گیرد، با این دیدگاه، مقاله حاضر سعی بر آن دارد که ابتدا با بررسی مبانی و شرایط این نوع بیمه نامه با نحوه انعقاد و انواع آن و همچنین تحلیل دیدگاه ها و نظریات حقوقدانان و فقها بطور اجمالی و به منظور نتیجه گیری درست و منطقی موارد ذکر شده را به بحث و بررسی بگذارد.

منفعت بررسی ضرر تفویت و عدم النفع در حقوق ایران چگونه است؟

زندگی پیچیده اجتماعی، روابط حقوقی مختلفی را پدید می‌آورد. از جمله این روابط، مسئولیت حقوقی یک شخص در برابر شخص دیگر و منفعت ها است. مسئولیت گاه در نتیجه تخلف از ایفای تعهد قراردادی به وجود می‌آید و گاه به صرف خسارتی که شخص به دیگری وارد می‌کند. ضرری که در نتیجه فعل یا ترک فعل زیان‌آور به شخص وارد می‌شود، ممکن است مادی یا معنوی باشد. در گفت‌وگو با دکتر «عباس حیاتی» عضو هیات علمی دانشگاه رازی کرمانشاه به بررسی این موضوع پرداختیم.

مفهوم «عدم النفع» چیست؟

عدم النفع یعنی محروم شدن از سود مورد انتظار به سبب فعل دیگری. هر چند که واژه‌های «نفع» و «منفعت» ریشه واحدی دارند، اما معانی آنها متفاوت است. «نفع» به معنی سودی است که معمولا بر اثر معامله‌ای تحصیل می‌شود. اما «منفعت» مالی است که یا از عین مالی نظیر خانه یا خودرو تحصیل می‌شود یا از خود شخص. منفعت بر اثر عقد اجاره قابل واگذاری به دیگری است. در اجاره اشیا، منافع مالی به دیگر واگذار می‌شود؛ در اجاره حیوان، منافع حیوان به دیگری واگذار می‌شود؛ و در نهایت، در اجاره انسان، منافع شخص اجیر به دیگری واگذار خواهد شد. اما «نفع» ارزش‌افزوده مالی است که معمولا به دنبال معامله‌ای تحصیل می‌شود. بنابراین، اگر نفعی برای شخص تحصیل شود، به میزان دارایی او افزوده خواهد شد. نقطه مقابل نفع، ضرر است. چه بسا معامله شخص، سودآور نباشد، بلکه زیان‌آور باشد و از دارایی او بکاهد.

چه تفاوتی بین «تفویت منفعت» و «عدم النفع» وجود دارد؟

اگر شخصی انتظار آن را داشته که سودی یا نفعی تحصیل کند، اما دیگری مانع از تحصیل آن شود، در اصطلاح حقوقی، چنین محرومیتی را عدم النفع می‌گویند. فرض کنید شخصی که به شغل ماهی‌گیری اشتغال دارد، بر اثر تصادف مجبور شود یک روز به ماهی‌گیری نرود. او می‌تواند ادعا کند که اگر آن روز به ماهی‌گیری می‌رفت، به ارزش ۱۰۰ هزار تومان ماهی صید می‌کرد، ولی حالا از چنین نفعی محروم شده است. ضرر مزبور «عدم النفع» است. بنابراین، عدم النفع صرفا بر اثر از دست دادن سود معامله محقق نمی‌شود.

در مثالی که مطرح شد، ماهی‌گیری معامله‌ای تجاری محسوب نمی‌شود. شاید تصور شود خسارتی که باید به فرد ماهی‌گیر پرداخت شود، به دلیل تفویت منفعت است، نه «عدم النفع». اما این تصور صحیح نیست، زیرا ماهی‌گیر جبران منافع تلف‌شده یک روز کاری را درخواست نکرده است. وی ادعا دارد از نفعی که بر اثر ماهی‌گیری آن روز حاصل می‌کرده، محروم شده است. این دو لزوما ارزش یکسانی ندارند، زیرا برای تفویت منفعت یک روز کاری، معمولا معیار تعیین خسارت این است که ماهی‌گیر روزانه چقدر دستمزد می‌گیرد، در حالی که در عدم النفع، معیار تعیین میزان نفع ممنوع‌شده، این است که ماهی‌گیر در آن روز چقدر می‌توانسته ماهی صید کند تا با فروش آن، تحصیل نفع کند.